یکی از عادات و لذت‌های زندگی انسان، غذا خوردن است. جذب مواد در روده باریک در گذر و عبور مواد از دستگاه گوارش انجام می‌شود. انرژی لازم برای سلامت بدن، تامین انرژی، رشد و همچنین ادامه حیات در روند گذر مواد غذایی از دستگاه گوارش و تغییر شکل آن‌ها تامین می‌شود. همچنین مصرف غذای ناسالم و یا اضافی بسیار مضر است. در این مقاله قصد داریم به صورت مفصل، گوارش و جذب مواد در روده باریک را شرح دهیم.
همچنین در این مقاله به بررسی چگونگی آمادگی انواع غذا‌ها برای ورورد به یاخته‌ها توسط بدن، اضافه وزن و مشکلات ناشی از آن برای بدن، بررسی دلیل کمبود مواد غذایی در بدن برخی از افراد با وجود تغذیه مناسب و همچنین بررسی شباهت‌‌ها و تفاوت‌های گوارش در بدن جانداران و انسان‌ها می‌پردازیم.
ساختار و عملکرد دستگاه گوارش و جذب مواد در روده باریک
مهم‌ترین وظیفه دستگاه گوارش، تبدیل مواد به شکل و حالتی است که هضم و جذب آن‌ها راحت‌تر انجام شود. در واقع جذب مواد در روده باریک، وظیفه اصلی دستگاه گوارش است که از طریق لوله گوارش و اندام‌های گوارشی که اعضای دستگاه گوارش هستند انجام می‌شود. اجزای تشکیل دهنده این دو بخش در ادامه ذکر شده‌اند:
لوله گوارش
لوله گوارشی، لوله‌ای پیوسته است که از دهان تا مخرج ادامه دارد. قسمت‌های مختلف لوله گوارشی، توسط ماهیچه‌های حلقوی که اسفنکتر(بنداره) نیز نام دارند از هم جدا می‌شوند. انقباض اسفنکتر، مانع از برگشت محتویات لوله به بخش قبلی خود می‌شود. بنداره‌ها برای عبور مواد از خود باز می‌شوند.
دو بنداره ماهیچه صاف و مخطط نیز در انتهای لوله گوارشی وجود دارند که در زمان دفع باز و بسته می‌شوند. اعضای لوله گوارشی شامل دهان، حلق، مری، معده، روده باریک، روده بزرگ، راست روده و مخرج است.
بررسی اندام‌های گوارشی موثر در جذب مواد در روده باریک
اندام‌های گوارشی با لوله‌های گوارشی در ارتباط هستند و شامل کبد، لوزالمعده(پانکراس)، کیسه صفرا، غدد بزاقی، زبان و دندان‌ها است. وظیفه اصلی اندام‌های گوارشی این است که ترشحات خود را که در گوارش غذا بسیار نقش دارند به درون لوله‌های گوارشی بریزند.
دو نوع حرکت در لوله گوارشی
علت اصلی حرکات منظم در لوله گوارش، انقباض ماهیچه‌های دیواره لوله گوارش است. حرکات منظم لوله گوارشی، شامل حرکات کرمی و حرکات قطعه قطعه کننده هستند.
تاثیر حرکت کرمی در جذب مواد در روده باریک
در روند جذب مواد در روده باریک در حرکات کرمی، بعد از ورود غذا به لوله‌های گوارشی، این لوله‌ها گشاد می‌شوند و دیواره لوله‌های گوارشی توسط یاخته‌های عصبی تحریک می‌شوند. این تحریک‌ها، لوله‌های گوارشی را وادار به انقباض می‌کنند. در مرحله بعدی، حلقه‌ای انقباضی در لوله گوارشی ایجاد می‌شود که از دهان تا مخرج ادامه دارد. وظایف حرکات کرمی برای جذب مواد در روده باریک شامل موارد زیر است:
- هدایت غذا به سمت جلو با سرعتی مناسب در طول لوله گوارشی
- مخلوط کردن غذا‌ها با ترشحات لوله گوارش: این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که محتویات رو به جلو هنگام حرکت با بنداره برخورد کنند
- هدایت محتویات لوله گوارشی به صورت وارونه: این حالت، هنگام استفراغ اتفاق می‌افتد و محتویات لوله گوارشی از قسمت ابتدایی روده به سمت دهان حرکت می‌کنند
روند حرکت قطعه قطعه کننده برای جذب مواد در روده باریک
برای گوارش و جذب مواد در روده باریک از طریق حرکات قطعه قطعه کننده، برخی از قسمت‌ها لوله گوارشی به صورت یک در میان به حالت شل و منقبض در می‌آیند. در مرحله بعدی، بخش‌های منقبض شل می‌شوند و بخش‌های منقبض شده از حالت انقباض خارج می‌شوند. این حرکات به صورت کاملا منظم و مداوم انجام می‌شوند که همین امر در ریز‌تر شدن و مخلوط شدن بیشتر با شیره‌های گوارشی بسیار تاثیر دارند.
گوارش غذا و انواع گوارش در لوله‌های گوارشی
برای گوارش و جذب مواد در روده باریک دو نوع گوارش زیر در دستگاه گوارش وجود دارند:
- گوارش مکانیکی: وظیفه گوارش مکانیکی، آسیاب کردن غذا است.
- گوارش شیمیایی: وظیفه این نوع گوارش، تبدیل مولکول‌های بزرگ به مولکول‌های کوچک است.
لایه‌های مختلف ساختار لوله گوارشی
در همه لایه‌های مختلف لوله گوارشی، بافت پیوندی سستی وجود دارد. لایه‌های مختلف لوله گوارشی از خارج به داخل عبارتند از:
- لایه بیرونی: این لایه، بخشی از صفاق است. وظیفه صفاق، وصل کردن اندام‌های درون شکم به همدیگر از خارج از شکم است.
- ماهیچه‌ای: لایه ماهیچه‌ای، در بخش‌های مختلفی از دستگاه گوارش شامل دهان، حلق، ابتدای مری و بنداره خارجی مخرج(مخطط) وجود دارد. در سایر بخش‌های لوله گوارش این لایه به صورت یاخته‌های ماهیچه‌های صاف و به شکل حلقوی و طولی است. در دیواره معده یک لایه ماهیچه‌ای مورب نیز وجود دارد.
- زیر مخاطی: این لایه باعث چسبیدن مخاط روی لایه ماهیچه‌ای و همچنین لغزش و چین خوردن راحت‌تر لایه زیر مخاطی بر روی لایه ماهیچه‌ای می‌شود. لایه‌های مخاطی و زیر مخاط متشکل از شبکه‌ای از یاخته‌های عصبی هستند.
- مخاطی: این لایه شامل یاخته‌های بافت پوششی است که در قسمت‌های مختلف لوله گوارش کار‌های متفاوتی مانند جذب و ترشح را انجام می‌دهند.
چهار راه حلق در هنگام بلع
در فرایند بلع، توده غذا به وسیله فشار زبان به عقب دهان و حلق هدایت می‌شود. بعد از ورود غذا به حلق، فرایند بلع به صورت غیر ارادی انجام می‌شود. حلق به چهارراه تشبیه می‌شود و به این نام معروف است. بسته شدن این چهارراه‌ها به صورت زیر است:
- بینی: با زبان کوچک بسته می‌شود.
- دهان: با زبان بزرگ بسته می‌شود.
- نای: با اپی گلوت(برچاکنای) بسته می‌شود.
- مری: مری مسیری باز برای بلع است.
بررسی گوارش مواد در دهان
فرآیند گوارش مکانیکی و شیمیایی از دهان آغاز می‌شود. در دهان، آمیلاز بزاق به گوارش مواد بسیار کمک می‌کند و تاثیر زیادی در آن دارد.
بررسی گوارش مواد در مری
محل قرارگیری مری پشت نای است. هدایت غذا به سمت معده از طریق حرکات کرمی شکل مری انجام می‌شود.
بررسی گوارش مواد در معده
یاخته‌های پوششی سطحی موجود در معده، موجب ترشح ماده مخاطی و بیکربنات می‌شوند. کیموس در معده تشکیل می‌شود. یاخته‌های غده‌های معده شامل یاخته کناری، یاخته اصلی و یاخته ترشح کننده ماده مخاطی هستند.
جذب مواد در روده باریک
گوارش نهایی کیموس و جذب مواد غذایی در روده باریک، در ابتدای روده باریک که دوازدهه نام دارد انجام می‌شود. شیره روده از مواد مختلفی مانند موسین(گیلو پروتئین)، آب، یون‌های مختلف مثل بیکربنات و انواعی از آنزیم‌ها تشکیل شده است.
لوازلمعده(پانکراس)
ویژگی‌ها و وظایف لوزالمعده(پانکراس) در روند گوارش و جذب مواد در روده باریک به شرح زیر است:
- آنزیم‌ها و بیکربنات‌های موجود در لوزالمعده به دوازدهه می‌ریزند.
- در لوزالمعده انواع آنزیم‌های موثر در گوارش شیمیایی مواد وجود دارد.
- به علت قوی بودن بیش از حد پروتئاز‌های موجود در لوزالمعده و توانایی آن‌ها در تجزیه خود لوزالمعده، فعالسازی آن‌ها در روده باریک انجام می‌شود.
- دو هورمون انسولین و گلوکاگون توسط لوزالمعده ترشح می‌شوند. در آموزش زیست یازدهم به صورت مفصل این مورد شرح داده شده است.
تاثیر کبد در جذب مواد در روده باریک
مواد غذایی جذب شده، توسط دستگاه گردش خون به کبد منتقل می‌شوند. تولید صفرا، گلیکوژن و پروتئین و همچنین ذخیره آهن و برخی از ویتامین‌ها به عهده کبد است.
صفرا
سازنده صفرا، کبد و محل قرارگیری آن در کیسه صفرا است. وظیفه اصلی صفرا، کمک به گوارش راحت‌تر چربی‌ها است. صفرا فاقد آنزیم است و ترکیبات آن شامل موارد زیر است:
- نمک‌های صفراوی
- بیکربنات: جهت خنثی سازی حالت اسیدی کیموس معده بسیار تاثیر دارد
- کلسترول
- فسفولیپید
روده بزرگ
ابتدای روده بزرگ با نام روده کور شناخته می‌شود، روده بزرگ فاقد پرز است. حرکات روده بزرگ بسیار آهسته است، در روده بزرگ آنزیم گوارشی ترشح نمی‌شود؛ اما ماده مخاطی توسط یاخته‌های پوششی مخاط موجود در آن ترشح می‌شود.
در این مقاله به صورت خلاصه، درباره گوارش و جذب مواد در روده باریک از فصل 2 زیست دهم صحبت کردیم. بخش‌های مختلف دستگاه گوارش و وظایف آن‌ها را به زبان ساده شرح دادیم. در صورتی که همچنان ابهام و یا سوالی از بخش جذب مواد در روده باریک داشته باشید می‌توانید از طریق شماره 09384454600 با مشاوران با تجربه گروه آموزشی زیست پلاسم تماس بگیرید.
