فصل جذب و انتقال مواد در گیاهان زیست دهم از اهمیت بسیار ویژهای برخوردار است. یکی از مهمترین نکات این فصل و همچنین زیست گیاهی، انتقال مواد در گیاهان است که به صورت مفصل در این مبحث آن را شرح میدهیم. توصیه میشود ایم مقاله را به خوبی مطالعه نماییدو زیرا بخش زیادی از سوالات ترکیبی زیست نیز از این بخش مطرح میشود.
انتقال مواد از خاک به برگ گیاه
مواد مورد نیاز گیاهان اعم از آب و مواد معدنی از خاک اطراف ریشه جذب شده و به مسیرهایی مشخص به سمت ساقه و برگ میرود. تبخیر بخش زیادی از آب جذب شده از طریق برگ گیاهان انجام میشود که به آن تعرق میگویند. به صورت کلی تامین ساز و کار لازم برای جابجایی آب و مواد معدنی در گیاه توسط تعربق انجام میشود. کلیه اندامهای هوایی گیاهان وظیفه انجام این تعریق را به عهده دارند.
جابجایی و انتقال مواد در گیاهان
در مبحث انتقال مواد در گیاهان زیست دهم از دو مسیر کوتاه و بلند انجام میشود. با توجه به ساختار و ویژگیهای آب، بهترین انتقال دهنده مواد در گیاهان آب است.
جابجایی مواد در مسیر کوتاه در گیاهان چگونه است؟
موضوع مهم دیگری که در گفتار انتقال مواد در گیاهان زیست دهم حائز اهمیت است، نحوه جابجایی مواد در مسیرهای کوتاه مدت است. این جابجایی در فرایندهای مختلف و طی روشهای متفاوتی انجام میشود.
انتقال مواد در سطح یاختهای
این نوع انتقال که در سطح یاختهای انجام میشود، به دو صورت فعال و غیر فعال میباشد. به عنوان مثال انتشار و انتقال فعال از جمله مباحث انتقال مواد در گیاهان زیست دهم در سطح یاختهای هستند.
انتقال مواد در سطح ریشه
در بخش انتقال مواد در گیاهان زیست دهم، یکی از زیر مجموعهها شامل جابجایی مواد در عرض ریشه است. این نوع انتقال خود دارای سه زیرمجموعه زیر میباشد:
انتقال از عرض غشا
در صورتی که انتقال مواد در عرض غشای یاخته انجام شود، اصطلاحا میگویند انتقال از عرض غشا انجام شده است.
انتقال سیمپلاستی
در فصل انتقال مواد در گیاهان زیست دهم، سیمپلاستها حاصل ترکیب پروتوپلاست و پلاسمودسمها است. در صورتی که مواد موجود در گیاهان از پروتوپلاستها و به کمک پلاسمودسمها به یاخته مجاور حرکت کنند این نوع انتقال صورت گرفته است.
انتقال آپوپلاستی
در این نوع انتقال، حرکت مواد در گیاهان در مسیری مشخص انجام میشود. مسیر انتقال مواد در گیاهان زیست دهم در جابجایی آپوپلاستی شامل فضاهای بین یاختهای و دیواره یاختهای میباشد.
2 نکته مهم در انتقال مواد در گیاهان زیست دهم
برای انتقال و جابجایی مواد در برخی موارد زیر، پروتئینهایی جهت افزایش سرعت جریان آب وجود دارند. تولید و ساخت این پروتئینها هنگام کم آب شدن موارد مذکور افزایش مییابد.
- گیاهان
- جانوران
- غشای واکوئل
به علت بزرگی بیش از حد منافذ پلاسمودسم، امکان عبور مواد دیگری به جز آب نیز از این منافذ وجود دارد. این مواد شامل پروتئینها، نوکلئیک اسیدها و حتی ویروسهای گیاهی هستند.
ساختار درونی پوست ریشه
برای بررسی مبحث ساختار درونی پوست ریشه در بخش انتقال مواد در گیاهان زیست دهم باید ابتدا به بررسی اجزای درونی پوست ریشه بپردازیم. سپس به بررسی وظایف این بخش از گیاه میپردازیم.
درون پوست یا آندودرمنام دیگر درونیترین لایه پوست ریشه گیاه است. درون یاختههای درون پوست ریشه گیاهان انتقال به صورت آپوپلاستی انجام میشود. در واقع با توجه به چسبندگی مواد موجود در این بخش به یکدیگر، آب و مواد معدنی نمیتوانند به راحتی از بین آنها حرکت کنند.
وظیفه اصلی این یاختهها، کنترل انتقال مواد میباشد. همچنین جلوگیری از بازگشت مواد جذب شده به بیرون از ریشه نیز از دیگر وظایف یاختههای درون پوست است. مهمترین بخش یاختههای درون پوست ریشه دیوارههایی جانبی هستند که مشکل از نوار کاسپاری میباشند. همچنین دیوارههای پشتی درون یاختههای پوست ریشه نیز به نوار کاسپاری معروف هستند. وظیفه اصلی نوار کاسپاری در گیاهان، جلوگیری از ورود آب و مواد محلول در آن از مسیر آپوپلاستی به درون یاختههای درون پوست است.
انتقال آب و مواد معدنی در مسیرهای بلند
در بخش انتقال مواد در گیاهان زیست دهم، مسیرها به دو صورت کوتاه و بلند است. در این قسمت نحوه عبور مواد در مسیرهای بلند را ذکر میکنیم. با توجه به اینکه انتقال مواد در مسیرهای بلند زیاد معمول نیست و کمی سخت است، این انتقال باید توسط جریان تودهای انجام شود. جریان تودهای توسط عوامل زیر انجام میشود:
- آوندهای چوبی
- فشار ریشهای و تعرق
- استفاده از خواص ویژه آب
فشار ریشهای چیست؟
این فشار و نیرو معمولا در اثر سه عامل زیر ایجاد میشود:
- وارد شدن نیرو از سمت ریشه به ستون آب و نمکهای آوند چوبی
- افزایش فشار درون آوندهای چوبی در اثر تجمع بیش از حد آب و یونها
- انتقال فعال یونها توسط یاختههای زنده به آوندهای چوبی
این فشار ریشهای گیاهان وظایفی از جمله صعود شیره خام، کاهش پتانسیل آب از طریق انتقال یونها به آوندهای چوبی، افزایش فشار اسمزی و ورود آب به درون آوند چوبی را به عهده دارد.
مکش تعرق چیست؟
یکی از مباحث بسیار مهم در بخخش انتقال مواد در گیاهان زیست دهم، مکش تعرق است. مکشی که از قسمت بالایی به به ستون شیره خام موجود در آوند چوبی وارد میشود به مکش تعرق معروف است. علت اصلی این مکش، حرکت آب از مناطق بسیار پر آب به سمت مناطق کم آب است. مکش به عنوان مهمترین عامل برای انتقال شیره خام به شمار میآید.
عوامل موثر بر باز و بسته شدن روزنههای هوایی چیست؟
در فصل انتقال مواد در گیاهان زیست دهم، موارد بسیار زیادی در باز و بسته شدن این روزنهها و همچنین حرکات آنعا مو.ثر هستند. از جمله این عوامل میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- عوامل محیطی و درونی اعم از نور که در انباشته شدن ساکارز، یون کلر و پتاسیم موثر است. در صورت افزایش این یونها، فشار اسمزی افزایش یافته و در نتیجه تورژسانس ایجاد میشود. همین تورژسانس عامل اصلی باز شدن روزنهها میباشد
- کاهش و یا افزایش دما، رطوبت و کربن دی اکسید
- رفتار روزنهای متفاوت برخی از گیاهان به ویژه در مناطق خشک، مانند گیاه کاکتوس
- کاهش تعداد روزنه و برگها و کاهش سطح برگها
- مقدار آب گیاه و هورمونهای گیاهی
ساختار یاختههای نگهبان روزنه چگونه است؟
در این بخش قصد داریم ساختار یاختههای نگهبان روزنه را بررسی کنیم.
- این یاختهها در اثر جذب آب افزایش طول پیدا میکنند.
- آرایش شعاعی رشتههای سلولزی نیز در افزایش طول یاختههای گیاهی موثر است. با این وجود، رشتههای سلولزی هنگام تورژسانس یاخته مانع از گسترش عرضی یاخته میشوند.
- اختلاف ضخامت دیواره جلویی و پشتی یاختههای نگهبان نیز باعث افزایش طول این یاختهها میشوند.
تعریق در گیاهان چیست؟
خارج شدن آب از گیاهان به صورت قطرات مایع تعریق است. تعریق در اثر فشار ریشهای بسیار زیاد ایجاد میشود. محل اصلی ایجاد تعریق، روزنههای باز درون گیاه هستند. محل قرارگیری این روزنهها در بخش انتهایی و یا لبه برگ است و همیشه به صورت باز هستند.
حرکت شیره پرورده درون گیاهان چگونه است؟
در بخش انتقال مواد در گیاهان زیست دهم، مسیر حرکت شیره پرورده گیاهان درون آوندهای آبکشی است. جهت حرکت نیز میتواند به هر سمتی باشد. برگهای گیاهان که وظیفه تولید ترکیبات آلی برای سایر بخشهای گیاه را به عهده دارند. شیره پرورده به عنوان بخشی از گیاه شناخته میشود که مواد آلی به سمت آن رفته و به صورت گل یا ریشه در میآید. ریشههای گیاه برای تعیین سرعت و ترکیب شیره پرورده استفاده میشوند. در بخش انتقال مواد در گیاهان زیست دهم، مسیر حرکت شیره پرورده در گیاهان از یاختهای به یاخته دیگر است. این حرکت از طریق سیتوپلاسم یاختههای زنده آبکشی انجام میشود. سرعت حرکت این شیره نسبت به شیره پرورده بسیار کمتر است.
انتقال مواد در گیاهان زیست دهم یکی از مباحث و گفتارهای درون زیست گیاهی است. با توجه به اینکه دانش آموزان زیادی فصل گیاهی هیچ کدام از پایههای رشته تجربی را مطالعه نمیکنند، مطالعه این فصل میتواند درصد زیست شما را تا حد زیادی بالا ببرد. گروه آموزشی زیست پلاسم این مبحث را به صورت ساده بیان کرده است، شما میتوانید با مطالعه این مبحث موفقیت بسیار زیادی در فصل انتقال مواد در گیاهان زیست دهم کسب کنید
