دیواره یاخته ای در گیاهان

نهاندانگان جزو بیشترین گونه‌های گیاهی روی زمین هستند که مانند جانوران به ماده و انرژی نیاز دارند؛ اما توانایی حرکت برای تامین آن‌ها را ندارند. ممکن است برای شما سوال پیش بیاید که گیاهان چگونه انرژی خود را با وجود ساکن بود تامین می‌کنند؟ چگونه گیاهان می‌توانند در شرایط آب و هوایی متفاوت زندگی کنند؟ برای پی بردن به پاسخ چنین سوالاتی قصد داریم گفتار مهم دیواره یاخته ای در گیاهان از فصل یاخته تا گیاه زیست دهم را بررسی کنیم. در این مقاله، نکات مربوط به دیواره ثانویه سلول گیاهی از زیست دهم را نیز بیان می‌کنیم.

دیواره یاخته ای در گیاهان

تفاوت اصلی و اساسی یاخته گیاهی و جانوری، وجود سبزدیسه(کلروپلاست) و همچنین دیواره یاخته ای در گیاهان است. وظایف و عملکرد‌های متفاوت دیواره یاخته ای در گیاهان شامل موارد زیر هستند:

• حفظ شکل یاخته‎‌ها
• استحکام یاخته‌ها
• استحکام پیکر گیاه
• پایش تبادل مواد بین یاخته‌ها در گیاه
• جلوگیری از عوامل بیماری زا

برای اطلاع دقیق از تاثیر دیواره یاخته ای در گیاهان در این وظایف، ساختار دیواره ای در گیاهان را به صورت کامل بررسی می‌کنیم.

اجزای یاخته گیاهی چیست؟

اجزای یاخته گیاهی شامل پروتوپلاست، تیغه میانی، دیواره نخستین، دیواره یاخته‌ای، دیواره پسین، پلاسمودسم، لان و… است. در ادامه مقاله، جزئیات این یاخته‌های گیاهی را بیان می‌کنیم.

پروتوپلاست موجود در دیواره یاخته ای در گیاهان 

پروتوپلاست بخشی از دیواره یاخته‌ای در بافت زنده گیاهان و معادل یاخته در جانوران است.

نقش تیغه میانی در دیواره یاخته ای در گیاهان 

لایه‌ای که در روند تقسیم یاخته گیاهی بعد از تقسیم هسته تشکیل می‌شود، تیغه میانی است. این تیغه، باعث تقسیم میان یاخته(سیتوپلاسم) به دو قسمت و ایجاد یاخته است. ساختار اصلی تیغه میانی از پلی ساکاریدی به نام پکتین ساخته شده است. پکتین با خاصیت چسبندگی خود باعث قرار گرفتن دو یاخته در کنار یکدیگر می‌شود.

تاثیر دیواره نخستین موجود در دیواره یاخته ای در گیاهان 

پروتوپلاست موجود در یاخته‌های تازه تشکیل شده، باعث ساخت لایه یا لایه‌های دیگری به نام دیواره نخستین می‌شوند. رشته‌های سلولزی که در نوعی از پروتئین‌ها و همچنین گونه‌ای از پلی ساکارید‌های غیر رشته‌ای هستند در این دیواره وجود دارند. در این دیواره نیز پروتوپلاست موجود است؛ اما به علت قابلیت‌های زیر در دیواره نخستین، این دیواره مانع رشد پروتوپلاست نمی‌شود:

• قابلیت گسترش و کشش ماهیچه همراه با رشد پروتوپلاست
• اضافه شدن ترکیبات سازنده دیواره که در نتیجه آن اندازه دیواره نیز افزایش می‌یابد

دیواره پسین

در دیواره یاخته ای در گیاهان، دیواره‌ای که استحکام و تراکم بیشتری از دیواره اولیه دارد دیواره پسین است. تشکیل دیواره پسین، باعث توقف رشد یاخته می‌شود.

پلاسمودسم

دیواره‌های دور تا دور یاخته‌ها، باعث جدایی کامل آن‌ها از هم می‌شوند. کانال‌های قابل مشاهده با میکروسکوپ که از یاخته‌ای به یاخته دیگر کشیده می‌شوند و مانع از این جدایی می‌شوند پلاسمودسم هستند. پلاسمودسم‌ها باعث انتقال مواد مغذی و سایر ترکیبات بین یاخته‌ها می‌شوند.

لان

به مناطقی از دیواره یاخته ای گیاهان که به فراوانی وجود دارند و ضخامت دیواره یاخته‌ای در آن‌ها بسیار نازک است لان می‌گویند. لان محل قرارگیری پلاسمودسم‌ها نیز هست.

چوب پنبه

اولین یاخته در چوب پنبه مشاهده شده است. یاخته‌های موجود در آن به صورت یاخته‌های مرده هستند. با بررسی چوب پنبه به وسیله میکروسکوپ، یاخته‌های موجود در آن به صورت مجموعه حفره‌هایی هستند که به وسیله دیواره‌ها از هم جدا شده‌اند. این دیواره‌ها همان دیواره یاخته ای در گیاهان و تنها بخش باقی مانده از یاخته‌های گیاهی در بافت مرده هستند.

دلایل تغییر ترکیب دیواره یاخته ای در گیاهان

ترکیب شیمیایی دیواره یاخته ای در گیاهان مختلف، ممکن است به علت متفاوت بودن ترکیب شیمیایی و همچنین متناسب با کاری که انجام می‌دهند و حتی طول عمر یک یاخته فرق داشته باشد. به همین علت ممکن است جنس دیواره یاخته ای در گیاهان از نوع چوبی، زبر، ژله‌ای، کوتینی و چوب پنبه‌ای است.

معرفی واکوئل 

واکوئل، اندامی است که در یاخته‌های گیاهی وجود دارد. ترکیبات موجود در واکوئل حاوی شیره واکوئلی(آب و سایر ترکیبات)، ترکیبات پروتئینی، اسیدی و رنگی ساخته شده توسط گیاهان، پروتئین و ترکیبات رنگی مانند آنتوسیانین است.

برخی از یاخته‌های گیاهی حاوی واکوئل‌های بزرگ‌تری هستند که باعث اشغال فضای بیشتری در یاخته می‌شوند. وظیفه غشای واکوئلی مانند غشای یاخته‌ای کنترل ورود و خروج مواد به واکوئل است. حجم واکوئل در برخی از یاخته‌های گیاهی بزرگ‌تر و حجیم‌تر است.

نکاتی درمورد ترکیبات موجود در واکوئل‌ها

میزان واکوئل موجود در هرگیاه و بافت، نسبت به دیگری متفاوت است. ترکیب رنگی آنتوسیانین در واکوئل، در ریشه چغندر قند، کلم بنفش و میوه‌های توسرخ یافت می‌شود. نوعی پروتئین موجود و موثر در گیاهان برای رشد و نمو رویان گلوتن است که در گندم و جو به فراوانی وجود دارد.

تورژسانس

تورم بیش از حد یاخته که ناشی از وجود بیش از حد آب در یاخته است تورژسانس نام دارد. در اثر تورژسانس در یاخته، موارد زیر اتفاق می‌افتد:

• فشار زیاد به دیواره یاخته در نتیجه حجیم شدن پروتوپلاست
• ورود آب به واکوئل یاخته
• دیواره یاخته‌ای در اثر فشار بیش از حد کشیده می‌شود؛ اما پاره نمی‌شود

وظیفه اصلی تورژسانس، حفظ استحکام اندام‌های غیرچوبی اعم از برگ و گیاهان علفی است.

پلاسمولیز

جمع شدن پروتوپلاست و فاصله گرفتن آن از دیواره‌ یاخته ای در گیاهان که ناشی از کاهش تراکم آب است پلاسمولیز نام دارد. آبیاری طولانی مدت نیز در رفع پلاسمولیز تاثیر ندارد و ممکن است حتی گیاه به علت مرگ یاخته‌های خود کاملا از بین برود.

بررسی ساختار دیسه(پلاست) دیواره یاخته ای در گیاهان 

در یاخته‌های گیاهی اندامکی به نام دیسه(پلاست) وجود دارد. انواع دیسه‌ها عبارتنداز:

سبزدیسه(کلروپلاست): حجم زیاد کلروفیل(سبزینه‌ای) موجود در این نوع دیسه‌ها، باعث حضور بیشتر آن‌ها در گیاهان سبز می‌شود.

رنگ دیسه(کروموپلاست): رنگیزه‌هایی که به نام کارتنوئید‌ها معروف هستند در این نوع دیسه بسیار زیاد هستند. به عنوان مثال در گیاهی مانند هویج مقدار زیادی کاروتن نارنجی وجود دارد.

نشادیسه(آمیلوپلاست): در برخی از دیسه‌ها به جای رنگیزه، حجم زیادی نشاسته وجود دارد. به عنوان مثال در بخش خوراکی سیب زمینی، مقدار زیادی نشاسته وجود دارد.

دلیل زرد شدن برگ درختان پاییزی چیست؟

کاروتنوئید(رنگدانه‌های زرد و نارنجی و قرمز) موجود در سبزدیسه‌ها توسط رنگ سبزینه پوشیده می‌شوند. با شروع فصل پاییز و کاهش روز و نور روز، سبزدیسه‌های موجود در گیاهان تجزیه شده و به رنگ دیسه تبدیل می‌شوند و کاروتنوئید موجود در برگ افزایش می‌یابد.

گیاهان شامل چه ترکیبات دیگری هستند؟

با وجود اینکه گیاهان به جاندران غذا ساز معروف هستند؛ اما خواص دیگری نیز دارند. این خواص شامل موارد زیر هستند:

• خاصیت مسکن، ضد سرطان و آرامش بخش گیاهانی مانند شیرابه انجیر و شیرابه خشخاش ترکیبات آلکالوئیدی
• خاصیت معطر بودن بعضی از گیاهان مانند نعنا و گل محمدی که در صنعت عطرسازی و داروسازی کاربرد دارد
• استفاده از گیاهانی مانند روناس در صنعت رنگ آمیزی سنتی

نکته مهمی که درباره ترکیبات گیاهی وجود دارد این است که این ترکیبات، همیشه مفید نیستند و برخی اوقات ممکن است باعث اعتیاد، مسمومیت و حتی مرگ شوند.

زیست گیاهی در همه پایه‌ها مبحثی است که معمولا درصد زیادی از دانش آموزان به آن توجه نمی‌کنند و درصد خوبی نیز در آن کسب نمی‌کنند. شما می‌توانید متفاوت‌ از دانش آموزان دیگر عمل کنید و از این مبحث جذاب برای افزایش درصد خود استفاده کنید. در این مقاله نکات کنکوری دیواره یاخته ای در گیاهان را بسیار ساده و قابل فهم ذکر کردیم. برای دریافت مشاوره‌های بیشتر از گروه آموزشی زیست پلاسم با شماره 09384454600 تماس حاصل فرمائید.