درون دستگاه گردش خون شبکه‌ای مرتبط به هم وجود دارد. شبکه‌ای متشکل از سه نوع رگ‌های خونی سرخرگ‌ها، سیاهرگ‌ها و مویرگ‌ها که از قلب شروع شده و پس از عبور از بافت‌ها، مجددا به قلب بازمی‌گردد. ساختار رگ های خونی، بر اساس نوع فعالیت و وظیفه‌ای که دارند متفاوت است. یکی از نقاط مشترک این رگ‌های خونی، سه لایه بودن آن‌ها است. برای آشنایی بیشتر با ساختار این رگ‌ها ما را تا پایان این مقاله همراهی کنید.
آشنایی با ساختار رگ های خونی
همانطور که در مقدمه نیز گفتیم ، رگ‌های خونی شامل سرخرگ‌ها، مویرگ‌ها و سیاهرگ‌ها هستند. ساختار رگ های خونی در موارد زیر مشابه هستند:
- در ساختار رگ های خونی، لایه داخلی با بافت پوششی سنگ فرشی وجود دارد که غشای پایه در زیر این لایه داخلی وجود دارد.
- لایه میانی این رگ‌های خونی به صورت ماهیچه‌ای صاف است و به همراه آن، لایه‌های کشسانی یکسانی وجود دارد.
- لایه خارجی آخر که از بافت پیوندی ساخته شده است.
همه چیز درمورد تفاوت ساختار رگ های خونی
سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها شباهت‌های زیادی دارند؛ اما در برخی از موارد نیز کاملا متفاوت هستند. در ادامه برخی از تفاوت‌های سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها را بیان میکنیم:
- جهت تحمل و هدایت فشار وارد شده از قلب، ضخامت لایه خارجی و میانی سرخرگ‌ها بسیار بیشتر است.
- دانشمندان بعد از بررسی ساختار رگ های خونی، به این نتیجه رسیده‌اند که عمق سرخرگ‌ها بسیار بیشتر است؛ اما سیاهرگ‌ها در سطح هستند.
- وجود دریچه‌هایی در سیاهرگ‌ها که باعث یکطرفه شدن جریان خون می‌شوند.
- به علت ضخامت بیش از حد سرخرگ‌ها، این رگ‌های خونی در عرض به صورت گرد دیده می‌شوند؛ اما سیاهرگ‌ها دیواره‌ای نازک با حفره‌های بسیار عمیق دارند.
تفاوت ساختار مویرگ‌ها با سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها
پیشتر درمورد ساختار رگ های خونی به صورت مفصل صحبت کردیم؛ اما ساختار مویرگ‌ها در موارد زیر با ساختار سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها تفاوت دارد:
- مویرگ‌ها فقط دارای یک لایه بافت پوششی با غشای پایه هستند. وجود این لایه، در انجام وظیفه مویرگ‌ها که تبادل مواد بین خون و مواد میان بافتی است هماهنگ و موثر است.
- دیواره مویرگ‌ها فاقد لایه ماهیچه‌ای است. فقط در ابتدای برخی از مویرگ‌ها حلقه‌ای ماهیچه‌ای جهت تنظیم میزان جریان خون وجود دارد که به آن‌ها بنداره مویرگی می‌گویند.
ساختار رگ های خونی- سرخرگ‌ها
در این قسمت قصد داریم به صورت کاملا مختصر و مفید ساختار رگ های خونی را به شما دانش آموزان عزیز آموزش دهیم. در ادامه می‌توانید درمورد ساختار سرخرگ‌ها مطالعه کنید:
وظیفه اصلی سرخرگ‌ها، خروج خون از قلب و رساندن خون به بافت‌های بدن است. سرخرگ‌ها بعد از استراحت و توقف موقت بطن وطیفه دارند که پیوستگی جریان خون را حفظ کنند.
تغییر حجم سرخرگ‌ها که در اثر انقباض بطن اتفاق می‌افتد نبض است. ضخامت لایه کشسان در سرخرگ‌های کوچک‌تر بسیار کمتر از لایه ماهیچه‌ای صاف است. همین ویژگی مانع از تغییر زیاد قطر رگ‌ها هنگام ورود خون است.
فشار خون: در اثر انقباض سرخرگ‌ها و دیواره بطن‌ها، نیرویی از سمت خون به دیواره رگ‌ها وارد می‌شود که به آن فشار خون می‌گویند. فشار خون درون سرخرگ‌ها بسیار زیاد است که در روند کار طبیعی دستگاه گوارش بسیار تاثیر دارد. میزان فشار خون به صورت دو عدد نمایش داده می‌شود. به عنوان مثال فشار خون را 120 بر 80 بیان می‌کنند که به معنی فشار بیشینه و کمینه است.
- فشار بیشینه: ناشی از انقباض بطن بر سرخرگ‌ها است.
- فشار کمینه: فشار ناشی از باز شدن سرخرگ‌ها هنگام استراحت قلب است.
ساختار رگ های خونی- سیاهرگ‌ها
- دیواره بسیار نازک‌تر نسبت به سرخرگ‌ها دارند.
- عمق سیاهرگ‌ها بسیار زیاد است.
- دارای دریچه‌هایی برای حرکت خون یکطرفه هستند.
- در سیاهرگ‌ها، فشار خون بسیار پایین است و جهت حرکت خون به سمت بالا است. بر اساس این ساختار، تلمبه‌های ماهیچه اسکلتی، دریچه‌های لانه کبوتری و فشار مکشی قفسه سینه به منظور کارکرد بهتر سیاهرگ‌ها بسیار تاثیر دارند.
ساختار رگ های خونی- مویرگ‌ها
برخی از ویژگی‌های مویرگ‌ها را پیشتر بیان کردیم. سایر موارد درمورد ساختار این رگ خونی به شرح زیر است:
- مویرگ‌ها، کوچکترین رگ‌های بدن هستند که دیواره بسیار نازک و جریان خون کندی دارند.
- وظیفه تنظیم اصلی جریان خون در آن‌ها با تنگ و گشاد شدن سرخرگ‌هایی که قبل از مویرگ‌ها هستند انجام می‌شود. این تنظیم بر اساس نیاز به اکسیژن و مواد مغذی انجام می‌شود.
مویرگ‌ها در سه دسته اصلی قرار می‌گیرند. این دسته بندی‌ها بر اساس پیوستگی یاخته‌های پوششی و غشای پایه است.
مویرگ‌های پیوسته
یکی از مویرگ‌های پیوسته، دستگاه عصبی مرکزی(مغز و نخاع) است. در این نوع مویرگ‌ها، ارتباط تنگاتنگ و بسیار نزدیکی بین یاخته‌های بافت پوششی وجود دارد و در ورود و خروج مواد نیز نظم بسیار خاصی هست.
مویرگ‌های منفذدار
از جمله مویرگ‌های منفذدار می‌توان به کلیه‌ها اشاره کرد. در بخش غشای سلول‌های پوششی این مویرگ‌ها منافذ بسیار زیادی وجود دارد. وجود ضخامت زیاد در بخش غشای پایه مانع از عبور مولکولهای بسیار بزرگ مانند پروتئین‌ها می‌شود.
مویرگ‌های ناپیوسته
کبد(جگر) از جمله مویرگ‌های ناپیوسته است. در این مویرگ‌ها به علت فاصله زیاد میان یاخته‌های بافت پوششی، دیواره‌ها به صورت حفره دار هستند.
انواع فشار‌ها در مویرگ‌ها
دو نوع فشار در مویرگ‌ها وجود دارد که شامل تراوشی و اسمزی هستند.
فشار تراوشی مویرگ‌ها
فشار خون موجود در مویرگ‌ها که باعث عبور مواد از منافذ می‌شود، این مویرگ‌ها در سمت سرخرگ‌ها بسیار بیشتر از سیاهرگ‌ها هستند. در واقع به سمت سیاهرگ‌ها که می‌رویم این مویرگ‌ها کاهش می‌یابند.
فشار اسمزی مویرگ‌ها
مویرگ‌ها به جذب پلاسما از مایع میان سلولی تمایل دارند که به آن فشار اسمزی مویرگ‌ها می‌گویند. در اثر اختلاف فشار اسمزی، مسیر بازگشت مواد از منافذ مویرگی باز می‌شود. فشار درونی این مویرگ‌ها بسیار بیشتر از فشار بیرونی است و این به علت پلاسما است.
روند خروج مولکولهای مواد از دو مسیر غشای یاخته‌های پوششی مویرگ و فاصله بین یاخته‌های پوششی مویرگ است. در قسمت شروع سرخرگ‌های مویرگی، فشار تراوشی از فشار اسمزی خیلی بیشتر است. همین مسئله، در روند خروج پلاسما از سمت مویرگ‌ها به سمت بافت بسیار موثر است. بعد از خروج مواد، فشار اسمزی درون مویرگ‌ها از فشار تراوشی بیشتر می‌شود. این موضوع زمینه ساز ورود آب و برخی از مولکول‌ها مانند مواد دفعی یاخته‌ها به درون مویرگ‌ها می‌شود.
خیز(ادم) چیست؟
به متورم شدن بخش‌هایی از بدن خیز(ادم) می‌گویند. در ادامه برخی از دلایل ادم را بیان میکنیم:
- کمبود پروتئین‌های درون خون و افزایش فشار درون سیاهرگ‌ها: این دو عامل باعث کاهش سریع بازگشت مایعات از بافت به خون می‌شوند
- مصرف بیش از حد نمک
- مصرف کم آب و مایعات
گروه آموزشی زیست پلاسم با مدیریت استاد حمیدرضا زارعی، برگزار کننده دوره‌های زیست شناسی و ارائه دهنده مقالات آموزشی بسیاری در زمینه زیست شناسی است. برای شرکت در دوره‌های زیست پایه دهم می‌توانید به بسته آموزشی زیست شناسی دهم مراجعه کنید. برای دریافت مشاوره با شماره 09384454600 تماس حاصل فرمائید.
