یکی از اجزای بدن زنان، دستگاه تولید مثل است. همه موجودات ماده اعم از انسان و حیوانات می‌توانند با استفاده از دستگاه تولید مثل، موجود هم نوع خود را به دنیا بیاورند. دستگاه تولید مثل زنان که به نام رحم نیز شناخته می‌شود شامل دو بخش درونی و بیرونی است که هر کدام از آن‌ها از بخش‌های جداگانه‌ای ایجاد شده‌اند. محل قرار گیری اجزای درونی و بیرونی دستگاه تولید مثل زنان متفاوت است. در این مقاله، قصد داریم درمورد دستگاه تولید مثل زنان زیست یازدهم صحبت کنیم.
دستگاه تولد مثل زنان چیست؟
دستگاه تولید مثل زنان زیست یازدهم بخش مهمی از این کتاب است. رحم زنان از دو بخش درونی و بیرونی تشکیل شده است. بخش بیرونی رحم با نام فرج شناخته می‌شود و شامل کلیتوریس، لب‌های داخلی، لب‌های خارجی، مدخل واژن(واژن) و میزراه(مجرای دفع ادرار) است.
وظیفه بخش خارجی، دفع ادرار و همچنین لذت جنسی است. بخش درونی دستگاه تولید مثل زنان شامل تخمدانها، رحم، لوله‌های رحم، گردن رحم، واژن و انبانک(فولیکول) است. هر کدام از این اجزا وظیفه مخصوصی دارند. در قسمت دستگاه تولید مثل زنان زیست یازدهم، لیستی از وظایف این اندام وجود دارد:
- تولید یاخته جنسی ماده که تخمک نیز نامیده می‌شود
- رحم در انتقال تخمک به سمت رحم نیز نقش بسزایی دارد
- فراهم نمودن شرایط مناسب برای لقاح اسپرم(زامه) و تخمک به منظور تولید مثل
- مراقبت از جنین بعد از تشکیل جنین
- ایجاد هورمون‌های جنسی زنان که شامل استروژن و پروژسترون می‌شود
دستگاه تولید مثل زنان از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟
در بخش دستگاه تولید مثل زنان زیست یازدهم توضیحات مفصلی از قسمت‌های درونی رحم به شرح زیر وجود دارد:
تخمدانها در دستگاه تولید مثل زنان
در جنس نر و ماده انسان، غدد جنسی‌ای وجود دارند. این غدد در مران بیضه و در زنان با نام تخمدان شناخته می‌شود. بیضه‌ها و تخمدانها هر دو در کیسه هستند؛ اما محل قرارگیری آن‌ها متفاوت است. تخمدانها درون شکم هستند. برعکس بیضه‌ها در قسمت بیرونی و پایین شکم هستند.
اتصال این غده جنسی به دیواره خارجی رحم از طریق طنابی پیوندی-عضلانی ایجاد می‌شود. در مدت زمان دوره جنسی، تغییرات زیادی برای تخمدانها اتفاق می‌افتد. از جمله اینکه این دستگاه، زودتر از سایرین دچار پیری می‌شود.
رحم
جنین در این اندام گلابی شکل ماهیچه‌ای ایجاد می‌شود و رشد می‌کند. رحم شامل دو بخش لوله‌های رحم و گردن رحم است.
لوله‌های رحم(لوله‌های فالوپ)
به دو لوله‌ای که بخش بالایی و پهن رحم زنان متصل هستند، لوله‌های رحم(لوله‌های فالوپ) می‌گویند. بخش پایانی و انتهایی این لوله‌ها شبیه شیپور و دارای زوائد گوشتی است.
گردن رحم
این بخش رحم، در قسمت پایین آن است و ظاهری باریک دارد و به بخش داخلی واژن منتهی می‌شود.
واژن(زهراه)
خون قاعدگی از واژن خارج می‌شود. همچنین در زایمان طبیعی، این اندام محل خروج جنین است. واژن، به عنوان محل ورود یاخته‌های جنسی نر(اسپرم) نیز شناخته می‌شود.
انبانک(فولیکول)
مجموعه یاخته‌های تغدیه کننده‌ای که اووسیت‌ها را احاطه می‌کنند فولیکول(انبانک) نام دارند.
تخریب دیواره داخلی رحم
یکی از مشخصه‌های اصلی عملکرد درست دستگاه تولید مثل زنان، تخریب دیواره داخلی رحم است. این تخریب ابتدا نامنظم است و به مرور زمان منظم می‌شود. این تخریب در دوره یائسگی(یعنی در سن 45 تا 50 سالگی) کاملا متوقف می‌شود.
مراحل تخمک زایی چیست؟
در بخش دستگاه تولید مثل زنان زیست یازدهم، مراحل تخمک زایی شامل موارد زیر است:
- تخمک زایی با شروع دوران جنینی از یاخته دولاد(دیپلوئید) و زاینده‌ای به نام مامه زا(اووگونی) آغاز می‌شود و با شروع کاستمان(میوز) در پروفاز1 متوقف می‌شود.
- ادامه مام یاخته اولیه کاستمان، با شروع سن بلوغ آغاز می‌شود. این روند، هر ماه در یکی از انبانک‌ها(فولیکول) اتفاق می‌افتد و متوقف می‌شود و یاخته‌ای که حاصل می‌شود به نام مام یاخته ثانویه از طریق رحم خارج می‌شود.
- تقسیم میوز در اثر صورت برخورد زامه با مام یاخته ثانویه کامل می‌شود و در این مرحله لقاح صورت می‌گیرد.
- اگر لقاح در بدن صورت نگیرد، خروج مام یاخته ثانویه از طریق خونریزی دوره‌ای در بدن اتفاق می‌افتد.
تخمک زایی و اسپرم زایی(زامه زایی) چه تفاوت‌هایی دارند؟
تخمک زایی و اسپرم زایی در موارد زیر دارای تفاوت‌هایی بسیار اساسی هستند:
- در تخمک زایی، تقسیم سیتوپلاسم به صورت نامساوی است. برعکس در اسپرم زایی، نقسیم سیتوپلاسم(سیتوکینز) به صورت مساوی اتفاق می‌افتد.
- در روند تخمک گذاری، تنها یکی از مجموعه چهار سلولی بعد از دریافت سیتوپلاسم به تخمک تبدیل می‌شود. سه تخمک دیگر از بین می‌روند. در موارد نادری ممکن است اسپرم(زامه) پس از لقاح با جسم قطبی، توده یاخته‌ای بدون شکلی ایجاد می‌شود و بعد از مدتی از بدن خارج می‌شود.
- دوره اسپرم زایی از دوران بلوغ تا آخر عمر است؛ اما تخمک زایی از دوران جنینی تا دوران یائسگی ادامه دارد.
چرخه تخمدانی دستگاه تولید مثل زنان
بر اساس اطلاعات موجود در دستگاه تولید مثل زنان زیست یازدهم، این چرخه در دو مرحله اتفاق می‌افتد. تنظیم این چرخه به عهده هورمون‌های زیر است:
هورمون‌هایی که از هیپوتالاموس و هیپوفیز پیشین ترشح می‌شوند و وظیفه آزادسازی FSH و LH را از این دو مورد دارند.
بررسی روند فولیکولی(انبانکی) در دستگاه تولید مثل زنان
وظایف فولیکول(انبانکی) به این شرح است:
- ترشح هورمون پروژسترون بر عهده فولیکول است. افزایش میزان ترشح پروژسترون با رشد فولیکول رابطه مستقیم دارد.
- آغاز چرخه و دوره تخمدانی بر عهده انبانکی است که رشد بیشتری نسبت به سایرین دارد. FSH در رشد و بالغ شدن انبانک بسیار موثر است. در اثر تکثیر و رشد لایه‌های یاخته‌ای این انبانک، موارد زیر اتفاق می‌افتد:
- فولیکول، شرایط خوبی را برای رشد و پرورش مام یاخته را در درون خود ایحاد می‌کند.
- روند فولیکولی(انبانکی) از روز یک تا چهارده دوره جنسی است. این روند با شروع بلوغ یک تخمک آغاز می‌شود و تا زمان تخمک گذاری ادامه دارد.
جسم زردی(لوتئالی)
- روند لوتئالی از دوره تخمک گذاری شروع می‌شود و تا روز شروع دوران قاعدگی بعدی ادامه دارد. این دوره شامل روز 14 تا روز 28 چرخه جنسی است.
- در این برهه، ضخامت دیواره رحم در حداکثر مقدار ممکن است.
در صورتی که فردی باردار باشد، جسم زرد در رحم وی تا زمان تاثیر هورمون LH بر روی خود، به فعالیت خود ادامه می‌دهد. تاثیر این هورمون بر جسم زرد، باعث افزایش ترشح هورمون‌های استروژن و پروژسترون و در نتیجه جایگزینی جدار رحم و جنین می‌شود.
در صورتی که فرد باردار نباشد، جسم زرد در پایان دوره جنسی از بین می‌رود و ضمن کاهش هورمون‌های استروژن و پروژسترون در خون به جسم سفید غیر فعال تبدیل می‌شود. بعد از این مرحله، جدار(دیواره رحم) تخریب می‌شود که یکی از نشانه‌های شروع دوره جنسی بعدی است.
روند و مراحل تنظیم هورمونی در دستگاه تولید مثل زنان
این تنظیم هورمون در مراحل زیر انجام می‌شود:
- هنگام شروع این روند، سطح استروژن و پروژسترون کم است.
- در این مرحله، پیام تنظیم هورمون به هیپوتالاموس ارسال می‌شود.
- در مرحله سوم هورمونی که وظیفه آزادسازی هیپوتالاموس را بر عهده دارد به تحریک بخش پیشین هیپوفیز می‌پردازد.
- افزایش ترشح هورمون FSH و LH ترشح شده از هیپوفیز پیشین در مرحله چهارم اتفاق می‌افتد.
- در مرحله پنجم، ترشح هورمون‌های استروژن و پروژسترون از تخمدان افزایش می‌یابد.
- مرحله شش شامل افزایش ضخامت دیواره دخلی رحم(آندومتر) و آمادگی برای بارداری احتمالی است.
- در مرحله هفتم، ترشح هورمون‌های آزاد کننده FSH و LH در اثر تاثیر هورمون‌های استروژن و پروژسترون بر هیپوتالاموس اتفاق می‌افتد. این موضوعات، باعث جلوگیری از رشد و بالغ شدن انبانک‌های جدید در طول دوره جنسی می‌شوند.
- در مرحله هشتم که مرحله پایانی است، با کاهش استحکام آندومتر رحم قاعدگی اتفاق می‌افتد. این کاهش استحکام در نتیجه کاهش میزان هورمون‌های استروژن و پروژسترون در خون است.
گروه آموزشی زیست پلاسم به صورت تخصصی به آموزش دوره‌های زیست شناسی می‌پردازد. برای خرید دوره زیست شناسی یازدهم به لینک مربوطه مراجعه کنید. مشاوره تلفنی از طریق تماس با شماره 09384454600 امکان پذیر است.
