در این بخش می‌خواهیم به گفتار یک از فصل هفتم زیست شناسی یازدهم یعنی دستگاه تولید مثل مردان در زیست یازدهم بپردازیم. یکی از مهم‌ترین فصل‌های زیست شناسی یازدهم فصل تولید مثل است. این فصل بسیار مهم است و در کنکور تجربی اهمیت بالایی دارد. پس در این قسمت به مهم‌ترین نکات کنکوری این فصل خواهیم پرداخت همراه ما باشید.
وظیفه دستگاه تولید مثل مردان
یکی از اولین وظایف دستگاه تولید مثل در مرد تولید اسپرم است که توسط لوله‌های اسپرم ساز بیضه وظیفه اصلی این دستگاه است. وظیفه دیگر آن ایجاد محیطی مناسب برای نگهداری اسپرمها که توسط کیسه‌های بیضه اتفاق می‌افتد. انتقال اسپرمها به خارج از بدن توسط مجرای اسپرم بر و میزراه و تولید هورمون جنسی مردانه(تستوسترون)توسط یاخته‌های بینابینی از دیگر وظایف دستگاه تولید مثل در مرد است.
بخش‌های مختلف دستگاه تولید مثل مرد
- بیضه(خاگ)
- کیسه بیضه
- اپیدیدیم(برخاگ)
- مجرای زامه‌بر(اسپرم‌بر)
- وزیکول سمینال
- غده پروستات
- غده پیازی میزراهی
بیضه
بیضه غدد جنسی در مردان است و جز غدد درون ریز نیز محسوب می‌شود که درون کیسه بیضه قرار گرفته است. اسپرمها در یک جفت بیضه قرار گرفته است. در بیضه‌ها تعداد زیادی لوله‌های پرپیچ و خم به نام لوله‌های زامه ساز(اسپرم ساز) وجود دارد که درون این لوله‌ها از هنگام بلوغ تا پایان عمر، اسپرم(زامه) تولید می‌شود. در بین لوله‌های زامه ساز یاخته‌های بینابینی قرار دارند که نقش ترشح هورمون جنسی نر(تستوسترون) را برعهده دارند.
کیسه بیضه
کیسه‌های بیضه محل قرارگیری بیضه‌هاست. جایگاه آن خارج و پایین حفره شکمی قرار گرفته است. دمای درون کیسه‌های بیضه حدود 34 درجه است( که در واقع 3 درجه از دمای بدن پایین‌تر است.) اهمیت این کم بودن دما برای فعالیت بیضه‌ها و تمایز صحیح اسپرمها ضروری است. این کاهش دما به دو دلیل است. قرارگیری خارج از محوطه شکمی که علت اصلی آن است و وجود شبکه‌ای از رگ‌های کوچک در کیسه بیضه که نقش کمک دارد.
اپیدیدم در دستگاه تولید مثل مردان
- پس از تولید زامه در لوله‌های زامه ساز، از بیضه‌ها خارج و به درون این لوله‌ی پیچیده و طویل منتقل می‌شوند.
- ابتدا قادر به حرکت نیستند و باید حداقل هجده ساعت در این اندام بمانند تا توانایی حرکت در آن‌ها ایجاد شود.
اسپرم بر
یکی دیگر از لوله‌های دستگاه تولید مثل مردان اسپرم بر است که از کنار و پشت مثانه عبور می‌کند. اسپم بر لوله‌ای طویل است که از هر کیسه بیضه یک عدد خارج و وارد محوطه شکمی می‌شود. نقش این قیمت انتقال اسپرم از اپیدیدیم به میزراه است.
غده‌های(برون ریز) اثر گذار بر اسپرم
اولین غده برون ریز در دستگاه تولید مثل مردان در زیست یازدهم غده وزیکول سمینال است. که ترشحات خود را به محل عبور اسپرم می‌ریزد. محل قرارگیری آن در پشت مثانه و جلوی راست روده(بین مثانه و راست روده) است و دارای شکلی چین خورده و دراز است. نقش این غده اضافه کردن مایعی غنی از فروکتوز به مجرای اسپرم بر و تأمین انرژی برای فعالیت اسپرم است. دو عدد از این غده در دستگاه تولید مثل مردان وجود دارد.
غده پروستات محل یکی شئن دو مجرای اسپرم و اتصال آن‌ها به میزراه است. این غده در زیر مثانه واقع شده است و ظاهری اسفنجی دارد و به اندازه یک گردو است. وظیفه غده پروستات ترشح مایع شیری و قلیایی به میزراه است که باعث خنثی کردن مواد اسیدی موجود در مسیر رسیدن اسپرم به گامت ماده می‌شود. در دستگا تولید مثل مردان فقط یک عد از این غده درون ریز وجود دارد.
غده پیازی میزراهی بعد از پروتستات(در زیر آن) و متصل به ایتدای میزراه قرا گرفته است. شکل آن شبیه به یک نخود فرنگی است و دارای یک جفت در دستگاه تولید مثل مردان است. مقش غده پیازی میزراهی تولید و ترشح ترشحات قلیایی و روان کننده به میزراه است.
مایع منی
به مجموع ترشحات سه نوع غده‌ی وزیکول سمینال، پروستات و پیازی میزراهی که زامه‌ها را از طریق میزراه به بیرون از بدن منتقل می‌کنند، گفته می‌شود.
اسپرم زایی
سلول اسپرماتوگونی(زامه زا)، سلول‌های زاینده دیواره لوله‌های اسپرم ساز می‌باشد. اسپرماتوسیت(زام یاخته) اولیه با تقسیم کاستمان (میوز) یک، دو یاخته به نام زام یاخته(اسپرماتوسیت) ثانویه تولید می‌کند. زام یاخته ثانویه تک لاد(هاپلوئید) اند. دارای کروموزوم(فام تن) مضاعف شده هستند و هرکدام از این یاخته‌ها، با انجام کاستمان دو، دو زام یاختک(اسپرماتید) ایجاد می‌کند. زام یاختک(اسپرماتید) تک لاد(هاپلوئید) اند و دارای کروموزوم‌های غیرمضاعف هستند.
ساختار اسپرم
رخ دادن تمایزی در حین حرکت زام یاختک‌ها به سمت وسط لوله‌های زامه ساز، سبب تبدیل آن به زامه (اسپرم) می‌شود و تقسیمی اتفاق نمی‌افتد. ساختار اسپرم از سه بخش ایجاد شده است.
- سر دارای یک هسته بزرگ، مقداری سیتوپلاسم، کیسه‌ای پر از آنزیم به نام تارک تن(آکروزوم) است.
- تنه(قطعه میانی)دارای تعداد زیادی راکیزه(میتوکندری) است.
- دم اسپرم با حرکات خود، زامه را به جلو می‌راند.
در این مقاله درمورد دستگاه تولید مثل مردان در زیست یازدهم صحبت کردیم. این فصل نکات ریز و کنکوری زیادی دارد اگر می‌خواهید این نکات را به صورت دقیق یاد بگیرید در سایت زیست پلاسم پکیج آموزشی مفهومی زیست یازدهم را تهیه و اطلاعات بیشتر را دریافت کنید. در سایت ما نیز می‌توانید به یادگیری مفهومی ساختار گوش زیست یازدهم و آشنایی با بیماری‌های چشم بپردازید.
