در این مقاله می‌خواهیم گفتار 4 فصل 2 زیست دهم(تنوع گوارش در جانوران) را آموزش دهیم. آموزش زیست کار بسیار تخصصی است و زیست شناسی درسی است که باید با دقت فراوان خوانده شود و نکته‌های کتاب درسی به خوبی برای شما دانش‌آموز عزیز به صورت مفهومی توضیح داده شود با ما همراه باشید.
انواع گوارش در جانوران
برخی از جانداران، مواد مغذی را از سطح سلول یا بدن و به صورت مستقیم از محیط دریافت می‌کنند. این محیط، آب دریا، دستگاه گوارش یا مایعات بدن جانوران میزبان است. گوارش به دو شکل است:
- گوارش درون سلولی
- گوارش برون سلولی
گوارش درون سلولی
- گوارش درون سلولی به معنای گوارش شیمیایی غذا درون سلول است. در این نوع از گوارش جاندار گوارش مکانیکی ندارد و غذایی که می خورد توسط عوامل محیطی به ذرات کوچک و قابل جذب تبدیل می شود.
- این ذرات از محیط وارد حفره دهانی جاندار شده و به صورت واکوئل غذایی در می آیند. واکوئل های غذایی آنزیم های گوارشی ندارند و مجبورند در سیتوپلاسم سلول جابجا شده تا به اندامک های آنزیم دار مثل لیزوزوم بچسبند.
- زمانی که واکوئل غذایی به یک لیزوزوم می چسبد، واکوئل گوارشی نامیده می شود. در این هنگام کلیه آنزیم های گوارشی لیزوزوم وارد واکوئل شده و گوارش شیمیایی غذا رخ می دهد.
- مواد غذایی گوارش یافته جذب شده و لیزوزوم از واکوئل جدا می شود. در این هنگام آنچه درون واکوئل مانده مواد گوارش نیافته است. از این رو واکوئل را دفعی می نامند. محتویات واکوئل دفعی از سلول خارج می شود.
- اسفنج ها و آغازیان تک سلولی مثل پارامسی جاندارانی هستند که گوارش درون سلولی دارند.
گوارش برون سلولی
به گوارشی که در آن فرآیند هضم و جذب غذا خارج از محیط های داخلی بدن مثل خون و مایعات باشد، گوارشی برون سلولی می گویند. در حقیقت در این نوع از گوارش، محیطی جهت گوارش شیمیایی غذا وجود دارد که آنزیم ها به آن می ریزند.
انواع گوارش برون سلولی
- گوارش در حفره گوارشی: سیستم گوارش در کیسه تنان و پلاناریا به این نوع است. گوارش در این سیستم به شکل درون سلولی و برون سلولی است.
- گوارش در لوله گوارشی: گوارش در این سیستم فقط به شکل برون سلولی است.
واکوئل گوارشی
پارامسی از آغازیان است و با حرکت مژک‌ها غذا را از محیط به حفرە دهانی منتقل می‌کند. درانتهای حفره، کیسه‌های غشایی به نام واکوئول غذایی تشکیل می‌شود. واکوئول غذایی درون سیتوپلاسم حرکت می‌کند. کافنده‌تن(لیزوزوم) به واکوئول می‌پیوندد و آنزیم‌های خود را به درون آن آزاد می‌کند. در نتیجه، واکوئول گوارشی تشکیل می‌شود. مواد گوارش یافته ازاین واکوئول خارج میشوند و مواد گوارش نیافته درآن باقی می‌مانند. به این واکوئول، واکوئول دفعی می‌گویند. محتویات این واکوئول از راه منفذ دفعی یاخته خارج می شود.
نکته
- پارامسی جانداری تک سلولی از آغازیان است.
- پارامسی متعلق به مژک داران است.
- مژک‌های اطراف حفره دهانی نقش تغذیه‌ای دارند.
- به هر واکوئل غذایی تعدادی لیزوزوم متصل می‌شود.
حفرۀ گوارشی
گوارش در جانوری مانند هیدر در کیسهای به نام حفرۀ گوارشی انجام می‌شود. این حفره فقط یک سوراخ برای ورود و خروج مواد دارد. یاخته هایی در این
حفره، آنزیم‌هایی ترشح می‌کنند که فرایند گوارش به صورت برون یاخته‌ای را آغاز می‌کنند. یاخته‌های این حفره، ذره‌های غذایی را بادرون بری دریافت می‌کنند. سپس فرایندگوارش به صورت درون یاخته ای در حفرۀ گوارشی ادامه می‌یابد.
نکته
- هیدر جانوری گوشت‌خوار است و از سخت پوستان کوچک تغذیه می‌کند.
- برخی کرم‌های پهن نظیر پلاناریا، روش تغذیه‌ی مشابه دارند.
- هیدر حلق ندارد اما پلاناریا حلق دارد و متحرک است.
لوله گوارش
این لوله در اثر تشکیل مخرج، شکل می‌گیرد و امکان جریان یک طرفۀ غذا را فراهم می‌کند.
- کامل‌ترین دستگاه گوارش، لوله گوارش است.
- علاوه بر دهان مخرج نیز وجود دارد.
- غذای گوارش یافته و مواد دفعی مخلوط نمی‌شوند.
لوله گوارش در ملخ
ملخ، حشره ای گیاهخوار است و با استفاده از آرواره‌ها، مواد غذایی را خرد و به دهان منتقل می‌کند. غذای خرد شده از طریق مری به چینه‌دان وارد می‌شود. چینه‌دان بخش حجیم انتهای مری است که در آن غذا ذخیره و نرم می‌شود.سپس غذا به بخش کوچکی به نام پیش‌معده وارد می‌شود. دیوارۀ پیش‌معده دندانه‌هایی دارد که به خرد شدن بیشتر مواد غذایی کمک می‌کنند. معده و کیسه‌های معده، آنزیم‌هایی ترشح می‌کنند که به پیش‌معده وارد میشوند. جذب، در معده صورت می‌گیرد. موادگوارش نیافته پس از عبور از روده، به راست روده وارد و سپس از مخرج دفع میشوند.
پستانداران دارای لوله گوارش
پستانداران نشخوارکننده، نظیر گاو و گوسفند، معدۀ چهار قسمتی دارند. در این جانوران، معده، شامل کیسۀ بزرگی به نام سیرابی؛ بخشی به نام نگاری؛ یک اتاقک لایه به لایه به نام هزار لا و معدۀ واقعی یا شیردان است. این جانوران به سرعت غذا می‌خورند تا در فرصت مناسب یا مکانی امن، غذا را با نشخوارکردن به دهان برگردانند و بجوند. ابتدا غذای نیمه جویده بلعیده و وارد سیرابی می‌شود و در آنجا به کمک میکروب‌ها تا حدی گوارش می‌یابد.
در نشخوارکنندگان، وجود میکروب‌ها برای گوارش سلولز ضروری است. سلولز مقدار زیادی انرژی دارد ولی اغلب جانوران فاقد توانایی تولید آنزیم لازم برای گوارش آن هستند. توده‌های غذا سپس به نگاری وارد و به دهان برمی‌گردند. دراین زمان غذا به طورکامل، جویده و دوباره به سیرابی وارد می‌شود بیشتر حالت مایع پیدا می‌کند و سپس به نگاری جریان می‌یابد. مواد از آنجا به هزارلا رفته، تا حدودی آب گیری و سرانجام به شیردان وارد میشوند. در این محل آنزیم‌های گوارشی وارد عمل میشوند وگوارش ادامه پیدا می‌کند.
در این مقاله در مورد نوع گوارش در جانوران صحبت کردیم و با آموزش زیست دهم توسط حمیدرضا زارعی خیال شما را از این فصل راحت کردیم. برای آموزش زیست دهم و زیست جانوری با گروه آموزشی زیست پلاسم همراه باشید و بسته‌ها و جزوه‌های آموزشی ما را برای یادگیری و آموزش بیشتر دریافت کنید.
